Türkiye ve Rusya Suriye'ye karşı nasıl bir pozisyon alacak?

Devrik lider Beşar Esad'ın Suriye'deki yönetiminin sona ermesi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında jeopolitik açıdan hassas pozisyonların oluşmasına yol açtı.

Şam'daki sansasyonel olaylar henüz sakinleşmemiş olsa da sonuç şimdilik muhalif isyancıları destekleyen Türkiye lehine görünürken, ana gündeminde Ukrayna'nın işgali olan Rus yönetimi ise büyük bir darbe aldı. uluslararası nüfuzuna ciddi bir darbe indirdi.

ABD merkezli Washington Enstitüsü Türkiye Çalışmaları Programı Direktörü Soner Çağaptay, şunları söyledi: “Çarlar ve Sultanlar oyununda Sultanlar 1, Çarlar 0 oldu. Türkiye ve Rusya 'müttefik olmaktan uzaktır, onlar' rakipler. “Bu durumda Türkiye Rusya'yı mağlup etti” dedi.

Esad'ın çöküşü, Putin ile Erdoğan arasındaki karmaşık ilişkide yeni bir sayfa açıyor ve bunun yalnızca Suriye için değil, aynı zamanda Ukrayna ve iki liderin Washington'la ilişkileri için de geniş kapsamlı sonuçlara yol açması bekleniyor.

Rusya ve Türkiye ekonomik ve güvenlik çıkarları açısından benzerliklerin yanı sıra yoğun bir rekabeti de paylaşıyor. Putin ile Erdoğan arasındaki kişisel ilişkide, siyasi ve ekonomik kazanç için rekabet ederken her ikisinin de sıklıkla birbirlerini övdüğü görülüyor.

Erdoğan geçtiğimiz günlerde şöyle demişti: “Şu anda dünyada yalnızca iki lider kaldı; Kremlin liderine duyduğu saygıyı ifade ederek, “Sadece ben ve Vladimir Putin” dedi. Putin ayrıca Erdoğan'ın siyasi becerilerini de sık sık övüyor.

Çatışmalar ve anlaşmalar

Rusya ve Türkiye, 2011 yılında başlayan Suriye iç savaşında karşıt tarafları destekleyerek dolaylı olarak onları çatışma yoluna soktu.

Moskova'nın Esad'a destek amaçlı hava harekâtını başlatmasından kısa bir süre sonra, Kasım 2015'te bir Türk savaş uçağının Türkiye-Suriye sınırı yakınında bir Rus savaş uçağını düşürmesiyle iki ülke arasındaki gerilim daha da arttı.

Kremlin buna, Türk ithalatını engelleyen, Türk şirketlerini kazançlı Rusya pazarından uzaklaştıran ve Rus turistlerin Türk tatil yerlerine akışını kesen kapsamlı ekonomik yaptırımlarla karşılık verdi.

Aylar sonra büyük bir ekonomik kayıpla karşı karşıya kalan Erdoğan, uçağı düşürdüğü için özür diledi. Kısa bir süre sonra Putin'in 15 Temmuz'da askeri darbe girişimiyle karşı karşıya kalan Erdoğan'a destek vermesi ilişkilerin yeniden ısınmasına yardımcı oldu.

2018'de Moskova ve Ankara, kuzeybatı Suriye'de isyancıların kontrolündeki İdlib için ateşkes ve gerilimi azaltma anlaşması müzakere etti. İki ülke arasında sıklıkla ihlal edilen anlaşma, birkaç yıl içinde takip edilen diğer anlaşmalarla pekiştirilmeye çalışıldı.

Ancak Moskova ve Ankara Suriye konusunda işbirliği yaparken, Rusya'nın Libya askeri komutanı Halife Hefter'e sadık güçleri, Türkiye'nin de Trablus merkezli düşmanlarını desteklediği Libya'da nüfuz mücadelesi veriyorlar.

Türkiye, Rusya ve Çin ile rekabet halinde eski Sovyet Orta Asya ülkelerindeki nüfuzunu da artırmanın yollarını arıyor.

Moskova, Türkiye'nin müttefiki Azerbaycan'ın ayrılıkçı Karabağ bölgesinde çıkan çatışmalarda etnik Ermeni güçlerini mağlup etmesinin ardından 2020 yılında geri adım attı.

Ermenistan bir Rus askeri üssüne ev sahipliği yapsa da Kremlin, hem Azerbaycan hem de Türkiye ile iyi ilişkiler sürdürmeye çalışarak hassas bir dengeyi korumayı başardı.

Siyasi çıkarları sıklıkla çatışsa da, Rusya'nın Karadeniz boru hattı yoluyla Türkiye'ye doğal gaz ihracatını artırması, Türkiye'nin ilk nükleer enerji santralini inşa etmesi ve NATO üyelerine gelişmiş hava savunma sistemleri sağlamasıyla ekonomik ilişkiler gelişti.

Moskova'nın Suriye'ye yeni bakış açısı

İsrail'le savaş nedeniyle Hizbullah'ın savaşçılarını geri çektiği ve İran'ın Esad'a desteğinin zayıfladığı bir dönemde Rusya, Ukrayna'ya odaklanarak Suriye'ye çok az kaynağı kalmıştı.

Rusya, Türkiye ile Suriye arasındaki ilişkileri normalleştirmek için görüşmelere arabuluculuk yapmaya çalıştı ancak Esad, her türlü uzlaşmayı reddederek görüşmeleri reddetti.

Esad'ın uzlaşmazlığı, Türkiye destekli muhalefetin Kasım ayındaki saldırısını tetiklediğinde, zaten yeterli finansmana sahip olmayan ve morali düşük olan Suriye ordusu hızla çöktü ve isyancıların ülkeyi işgal edip Şam'ı ele geçirmesinin yolunu açtı.

Rusya, Esad ve ailesine sığınma teklif ederken, aynı zamanda Suriye'nin yeni liderleriyle diyaloğun önünü açmaya da çalıştı. Aynı zamanda elinde kalan askerlerinin güvenliğini sağlamaya, deniz ve hava üslerinin ömrünü uzatmaya çalışıyor.

Putin, perşembe günü düzenlediği yıllık basın toplantısında, Rusya'nın, Ebu Muhammed Colani olarak da bilinen HTŞ lideri Ahmed Hüseyin el Şara liderliğindeki Suriye'deki geçici yönetime, insani yardımların ulaştırılması için Rus üslerini kullanma teklifinde bulunduğunu ve şunları söyledi: Moskova başka teşvikler de sunabilir.

Esad'ın devrilmesi Rusya'ya ağır bir darbe indirmiş olsa da bazıları Moskova'nın hızla değişen ortamda en azından bir miktar nüfuzunu koruyabileceğine inanıyor.

Chatham House'un Rusya ve Avrasya programı danışmanı Nikolay Kozhanov, yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Suriye muhalefet güçleri, ülkenin geleceğinin belirsiz olduğunu çok iyi anlıyor. “Rusya'yı dost olarak olmasa da en azından tarafsız bir parti olarak görmek istiyorlar” dedi.

Kozhanov şu yorumu ekledi: “Moskova'nın ana hedefi, mevcut üslerde askeri varlığını sürdürerek veya Türkiye gibi diğer bölgesel aktörlerle temas kurarak en azından asgari düzeyde nüfuzunu sürdürmek olacaktır.”

Washington Enstitüsü'nün Türkiye çalışmaları programı direktörü Soner Çağaptay, Türkiye'nin Rusya'nın Suriye'deki askeri varlığının sona ermesini istediğini ancak Ankara'nın tutumunun Washington'la ilişkilerin nasıl gelişeceğine bağlı olacağını söylüyor.

“ABD-Türkiye ilişkilerinde, Türkiye'nin Rusya'ya karşı ABD'ye güvenle yaslanabileceğini hissettiği bir sıfırlama görürsek, Erdoğan'ın Putin'e karşı daha sert bir ton aldığını görebiliriz.”

Ancak ABD'nin, Suriye'nin kuzeydoğusundaki Kürt örgütü Halk Koruma Birlikleri (YPG) ile ittifakını sürdürmesi ve Türkiye'nin YPG'ye karşı mücadelesine karşı çıkması halinde Çağaptay, şunları söyledi: “Ankara, tarafsız bir duruş sergilemeye devam etme kararı alabilir. neredeyse on yıldır bunu yapıyor.” .

Putin, Rusya'nın Türkiye'nin sınırlarını korumaya yönelik çabalarını anladığını ancak saldırıya uğraması halinde Kürtlerin güçlü bir direnç gösterebileceği konusunda uyardı.

İstanbul Marmara Üniversitesi'nden Rus uzman Emre Ersen de Esad'ın devrilmesinin Moskova'nın nüfuzunu azaltacağını ancak “Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerin Suriye'deki olaylar nedeniyle bozulmayacağını” söyledi.

“Elbette yine de Ukrayna'daki krizi konuşmaları gerekiyor ama aynı zamanda çok önemli ekonomik ilişkileri de var” diyen Ersen, Erdoğan'ın Rusya'dan enerji ve ticaret konularında daha fazla taviz talep etmesinin beklenebileceğini de sözlerine ekledi.

Ukrayna'daki savaş sırasında ilişkiler

Avrupa'nın İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana en büyük çatışması olan 2022'deki Ukrayna işgalinin ardından Türkiye ile ilişkiler Putin için daha da önemli hale geldi.

Batılı ülkeler, Rusya'yı Batı pazarlarının çoğundan men eden, uluslararası mali sisteme erişimini sınırlayan, ulaşım yollarını kapatan ve önemli teknolojilerin ihracatını engelleyen ekonomik yaptırımlar uyguladı.

Bu yaptırımlara katılmayan Türkiye'nin Rusya'nın küresel pazarlara açılan en önemli kapısı haline gelmesi Erdoğan'ın Putin'le müzakerelerde elini güçlendirdi.

Türkiye, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü destekleyip Kiev'e silah sağlarken, Erdoğan da Putin gibi ABD ve NATO'yu çatışmayı körüklemekle suçluyor. Putin, Erdoğan'a çözüm bulma teklifinden ötürü övgüde bulundu.

Mart 2022'de Türkiye, Rusya ile Ukrayna arasındaki barış görüşmelerine İstanbul'da ev sahipliği yaptı ancak görüşmeler erken sona erdi. Hem Putin hem de Erdoğan, müzakerelerin başarısızlığından Batı'yı sorumlu tuttu.

Aynı yıl Türkiye, Ukrayna'nın Karadeniz limanlarından tahıl ihracatına kapı açan bir anlaşmaya aracılık etmek için Birleşmiş Milletler (BM) ile birlikte çalıştı. Ertesi yıl anlaşma başarısızlıkla sonuçlansa da küresel gıda fiyatlarının düşmesine yardımcı oldu.

Türkiye'nin Ukrayna ve Rusya karşısındaki dengesi, büyük Rusya pazarına olan bağımlılığından, doğal gaz arzından ve turist akışından kaynaklanmaktadır.

Rusya'nın Ukrayna'ya odaklanması, Türkiye ve diğer aktörlerin Moskova'nın azalan nüfuzundan yararlanmaya çalıştığı bölgelerdeki nüfuzunu aşındırdı.